Πώς τελειώνουν οι πανδημίες; Η ιστορία δείχνει ότι οι ασθένειες εξασθενούν, αλλά σχεδόν ποτέ δεν εξαφανίζονται.
Όλους αυτούς τους μήνες, με πάνω από 37 εκατομμύρια περιπτώσεις COVID-19 και περισσότερους από 1 εκατομμύριο θανάτους παγκοσμίως, ίσως αναρωτιέστε, πόσο καιρό θα συνεχιστεί. Θα μπορέσει τελικά ένα εμβόλιο να μας σώσει?
Στις πρώτες μέρες της πανδημίας, πολλοί άνθρωποι ήλπιζαν ότι ο κοροναϊός απλώς θα εξαφανιζόταν. Κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι θα εξαφανιζόταν μόνος του με τη θερινή ζέστη. Άλλοι ισχυρίστηκαν ότι η ασυλία της αγέλης θα άρχιζε μόλις είχαν μολυνθεί αρκετά άτομα. Αλλά κανένα από αυτά δεν έχει συμβεί.
Πoιο είναι το πραγματικό μέλλον του COVID-19 ?
Η ιστορικός Nükhet Varlik, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καρολίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες, ειδικευμένη στη μελέτη λοιμωδών νοσημάτων και δημόσιας υγείας, προτείνει σε άρθρο στο The Conversation αντί να κοιτάμε μπροστά και να ανυπομονούμε για ενδείξεις που θα μας αποκαλύψουν το μέλλον, να κοιτάξουμε πίσω και να δούμε τι οδήγησε στο τέλος πανδημιών στο παρελθόν -ή και όχι.
Είτε βακτηριακό, είτε ιογενές ή παρασιτικό, σχεδόν κάθε παθογόνο νοσήματος που έχει επηρεάσει τους ανθρώπους τα τελευταία χιλιάδες χρόνια παραμένει σε ισχύ, επειδή είναι σχεδόν αδύνατο να τα εξαλείψουμε πλήρως.
Η μόνη ασθένεια που έχει εξαλειφθεί μέσω εμβολιασμού είναι η ευλογιά. Οι εκστρατείες μαζικού εμβολιασμού υπό τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 ήταν επιτυχημένες, και το 1980 η ευλογιά ανακηρύχθηκε η πρώτη -και παραμένει η μόνη- ανθρώπινη ασθένεια που έχει πλήρως εκριζωθεί.
Ιστορίες επιτυχίας όπως της ευλογιάς είναι σπάνιες. Είναι μάλλον η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα, αναφέρει η καθηγήτρια.
Ενδεικτικά αναφέρεται στην ελονοσία, η οποία μεταδίδεται μέσω παρασίτου, είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα και εξακολουθεί να έχει βαρύ απολογισμό σε ανθρώπινες ζωές. Το 2018 καταγράφηκαν περίπου 228 εκατομμύρια περιπτώσεις ελονοσίας και 405.000 θάνατοι παγκοσμίως.
Αντιστοίχως, νοσήματα όπως η φυματίωση, η λέπρα και η ιλαρά βρίσκονται «εδώ» επί χιλιετίες. Και παρά τις προσπάθειες, η άμεση εξάλειψή τους δεν είναι ακόμα ορατή στον ορίζοντα.
Αν προσθέσουμε σε αυτό το μείγμα και σχετικά νεότερους παθογόνους ζωονόσους, όπως ο ιός HIV, η γρίπη των χοίρων, οι «τρελές αγελάδες» και ο ιός Έμπολα, μαζί με τη γρίπη και τους κορωνοϊούς, συμπεριλαμβανομένων των SARS, MERS και του SARS-CoV-2 που προκαλεί τo COVID-19, η συνολική επιδημιολογική εικόνα καθίσταται σαφής.
Τα δεδομένα φανερώνουν ότι η ετήσια θνησιμότητα που προκαλείται από λοιμώδη νοσήματα –κυρίως στον αναπτυσσόμενο κόσμο- αναλογούν σχεδόν στο ένα τρίτο όλων των θανάτων παγκοσμίως.
Σήμερα, σε μία εποχή παγκόσμιων αεροπορικών ταξιδιών, κλιματικής αλλαγής και διαταραχών στα οικοσυστήματα είμαστε διαρκώς εκτεθειμένοι στην απειλή εμφάνισης λοιμωδών νοσημάτων, ενώ παράλληλα συνεχίζουμε να επηρεαζόμαστε από παλαιότερες ασθένειες.
Ο ρόλος της κτηνοτροφίας στην εμφάνιση και εξάπλωση του COVID-19 και μελλοντικών πανδημιών
Η ανάπτυξη της παγκόσμιας κτηνοτροφίας αποτελεί απειλή για τη βιοποικιλότητα και επίσης αυξάνει τους κινδύνους για την υγεία τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα οικόσιτα ζώα. Τα μοτίβα που τα συνδέουν βρίσκονται στο επίκεντρο μιας μελέτης που δημοσιεύθηκε στο Biological Conservation από τον επιστήμονα Serge Morand, από το Ινστιτούτο Επιστημών Εξέλιξης του Μονπελιέ (ISEM – CNRS / Université de Montpellier / IRD / EPHE) και το Γαλλικό Κέντρο Γεωργικής Έρευνας για τη Διεθνή Ανάπτυξη (CIRAD) ASTRE εργαστήριο.
Η έρευνα έχει δείξει μια παγκόσμια αύξηση στην εμφάνιση μολυσματικών ασθενειών και επιδημιών, μιας επιταχυνόμενης απώλειας βιοποικιλότητας και μιας σημαντικής αύξησης στην αναπαραγωγή ζώων στην κτηνοτροφία. Αυτό το θέμα επανήλθε στο προσκήνιο από το ξέσπασμα COVID-19 και μια νέα μελέτη για την οικολογία των παρασίτων παρέχει κάποιες αρχικές απαντήσεις στο συνεχιζόμενο ερώτημα εάν αυτά τα γεγονότα συνδέονται. Στόχος του ήταν να εντοπίσει τα παγκόσμια πρότυπα βιοποικιλότητας και μολυσματικών ασθενειών τόσο χωρικά όσο και χρονικά.
Για να επιτευχθεί αυτό, ο ερευνητής αναφέρθηκε σε διάφορες ανοιχτές βάσεις δεδομένων για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων, την επέκταση της κτηνοτροφίας και την απώλεια βιοποικιλότητας. Μια αρχική ανάλυση έδειξε ότι ο αριθμός των επιδημιών που εντοπίστηκαν σε ανθρώπους σε κάθε χώρα αυξήθηκε σε συσχετισμό με την τοπική απώλεια βιοποικιλότητας (16.994 επιδημίες που προκλήθηκαν από 254 μολυσματικές ασθένειες μεταξύ 1960-2019).
Η εμφάνιση επιδημιών είναι ένα ανησυχητικό σημάδι για το μέλλον της διατήρησης των ειδών καθώς θα μπορούσε να σηματοδοτήσει την πορεία της βιοποικιλότητας προς εξαφάνιση.
Η σχέση μεταξύ του αριθμού των απειλούμενων ειδών και του αριθμού των επιδημιών αυξάνεται πρώτα και μετά κορυφώνεται, πριν τελικά μειωθεί. Ωστόσο, ο κίνδυνος επιδημίας δεν μειώνεται με την εξαφάνιση ενός είδους, αλλά αντίθετα, διογκώνεται περαιτέρω από τον αυξανόμενο αριθμό βοοειδών. Τα δεδομένα από την περίοδο 2006-2019 επιβεβαιώνουν αυτό το δεύτερο αποτέλεσμα που το τοποθετεί στην καρδιά ενός δυνητικού κινδύνου για την υγεία.
Η επέκταση της κτηνοτροφίας παγκοσμίως επηρεάζει άμεσα την άγρια ζωή καθώς και την εμφάνιση επιδημιών και πανδημιών σε ανθρώπους και σε οικόσιτα ζώα.
Η μαύρη πανώλη
Ακόμη και λοιμώξεις για τις οποίες διαθέτουμε πλέον αποτελεσματικά εμβόλια και θεραπείες συνεχίζουν να αφαιρούν ζωές. Ίσως καμία νόσος δεν αποτυπώνει αυτό το στοιχείο καλύτερα από την πανώλη, την πιο θανατηφόρα λοιμώδη νόσο στην ανθρώπινη Ιστορία. Το όνομά της παραμένει συνώνυμο με τον τρόμο ακόμη και σήμερα.
Η πανώλη προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis. Υπήρξαν αμέτρητες τοπικές εξάρσεις και τουλάχιστον τρεις τεκμηριωμένες πανδημίες πανώλης τα τελευταία 5.000 χρόνια, σκοτώνοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Η πιο διαβόητη από όλες τις πανδημίες ήταν ο «Μαύρος Θάνατος» στα μέσα του 14ου αιώνα.
Ωστόσο, ο «Μαύρος Θάνατος» δεν ήταν καθόλου απομονωμένο ξέσπασμα. Η πανώλη επέστρεφε κάθε δεκαετία ή ακόμα πιο συχνά, «χτυπώντας» ήδη αποδυναμωμένες κοινωνίες και κοστίζοντας ζωές για τουλάχιστον έξι αιώνες. Ακόμη και πριν από την υγειονομική επανάσταση του 19ου αιώνα, κάθε έξαρση σταδιακά παρουσίαζε ύφεση κατά τη διάρκεια μηνών, και μερικές φορές ετών, ως αποτέλεσμα αλλαγών στη θερμοκρασία, την υγρασία και τη διαθεσιμότητα ξενιστών, μέσων μετάδοσης και αριθμού ευάλωτων ατόμων.
Ορισμένες κοινωνίες ανέκαμψαν σχετικά γρήγορα από τις απώλειες που προκλήθηκαν από τον «Μαύρο Θάνατο». Άλλες δεν το έκαναν ποτέ.
Για παράδειγμα, η μεσαιωνική Αίγυπτος δεν μπορούσε να ανακάμψει πλήρως από τις παρατεταμένες επιπτώσεις της πανδημίας. Οι σωρευτικές επιπτώσεις της μείωσης των πληθυσμών κατέστη αδύνατο να αντισταθμιστούν. Προκάλεσε τη σταδιακή παρακμή του Μαμελουκικού Σουλτανάτου και την κατάκτησή του από τους Οθωμανούς σε λιγότερο από δύο αιώνες.
Ακριβώς αυτό το βακτήριο πανώλης παραμένει μαζί μας ακόμα και σήμερα ως υπενθύμιση της πολύ μεγάλης διάρκειας και ανθεκτικότητας των παθογόνων.
Ελπίζουμε ότι η νόσος COVID-19 δεν θα επιμείνει για χιλιετίες. Αλλά έως ότου υπάρξει ένα αποτελεσματικό εμβόλιο, και πιθανότατα ακόμη και μετά, κανείς δεν είναι ασφαλής.
Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα ιστορικά και σύγχρονα προηγούμενα, η ανθρωπότητα μπορεί να ελπίζει μόνο ότι ο κορωνοϊός που προκαλεί τη νόσο COVID-19 θα αποδειχθεί ότι είναι ένα ανιχνεύσιμο και εξαλειφόμενο παθογόνο. Αλλά η ιστορία των πανδημιών μάς διδάσκει να περιμένουμε κάτι διαφορετικό, αν δεν περιορίσουμε τα φαινόμενα – κτηνοτροφία – που προκαλεί τις ζωονόσους επιδημίες και πανδημίες.
