Περισσότεροι από τους μισούς πληθυσμούς φαλαινών, δελφινιών και φώκαινων στον κόσμο αντιμετωπίζουν απειλές εξαφάνισης λόγω επιβλαβούς ανθρώπινης δραστηριότητας όπως:
- παρεμπίπτουσα αλιεία
- χημική ρύπανση
- υποθαλάσσιο θόρυβο από τα διερχόμενα πλοία
- εξόρυξη υδρογονανθράκων
- χρήση στρατιωτικών σόναρ
- υπερθέρμανση του πλανήτη
- χτυπήματα σκαφών
Ένα “χτύπημα σκάφους” είναι μια σύγκρουση μεταξύ κάθε είδους σκάφους και ενός θαλάσσιου ζώου στην θάλασσα. Τα χτυπήματα που οδηγούν σε θάνατο ή τραυματισμό στο ζώο ενδέχεται να μην γίνουν αντιληπτά από τον χειριστή του σκάφους ή να μην αναφέρονται σε ερευνητές που παρακολουθούν τέτοια περιστατικά.
Ανοιχτή επιστολή από 300 εμπειρογνώμονες κητοειδών
Πρόσφατα, περισσότεροι από 300 εμπειρογνώμονες κητοειδών, από περισσότερες από 40 χώρες σε όλο τον κόσμο, υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή σε παγκόσμιους ηγέτες ζητώντας δράση για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Χωρίς επείγουσα δράση, οι επιστήμονες προβλέπουν ότι η Μαύρη Φάλαινα του Βόρειου Ατλαντικού και η Πυγμαία Φώκαινα, μεταξύ άλλων, θα μπορούσαν να εξαφανιστούν. Επί του παρόντος, 13 είδη καταγράφονται ως εξαιρετικά απειλούμενα ή απειλούμενα, επτά ως ευάλωτα και επτά ως σχεδόν απειλούμενα. Επιπρόσθετα, 32 υποείδη και άλλοι πληθυσμοί κητοειδών απειλούνται ή κινδυνεύουν σοβαρά.
«Η έλλειψη συγκεκριμένης δράσης για την αντιμετώπιση απειλών που επηρεάζουν αρνητικά τα κητοειδή στις ολοένα και πιο πολυάσχολες, μολυσμένες, υπέρ-εκμεταλευόμενες και ανθρώπο-κυριαρχούμενες θάλασσες και στα μεγάλα συστήματα ποταμών, σημαίνει ότι πολλοί πληθυσμοί κητοειδών, ο ένας μετά τον άλλο, θα κηρυχτεί πιθανότατα εξαφανισμένος μέσα στα επόμενα χρόνια», προειδοποιεί η δήλωση. «Οι φάλαινες, τα δελφίνια και οι φώκιες εκτιμιούνται και θαυμάζονται σε όλο τον κόσμο ως αισθανόμενα, έξυπνα, και κοινωνικά είδη. Αποτελούν επίσης φρουρούς για την υγεία των θαλασσών μας, των ωκεανών και, σε ορισμένες περιπτώσεις των μεγάλων συστημάτων ποταμών. Ο ρόλος των κητοειδών στη διατήρηση παραγωγικών υδάτινων οικοσυστημάτων, τα οποία είναι βασικά για την επιβίωσή μας, είναι καταλυτικός.
Οι επιστήμονες καλούν χώρες με κητοειδή στα ύδατα τους να λάβουν προληπτικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης και της αντιμετώπισης δραστηριοτήτων στη θάλασσα. Επίσης, της αντιμετώπισης απειλών που σχετίζονται με την αλιεία μέσω περιφερειακών αλιευτικών οργανισμών. Τέλος καλούν όλα τα έθνη να συνεργαστούν για την ενίσχυση διεθνών ομάδων όπως η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας και η Σύμβαση για τη διατήρηση των μεταναστευτικών ειδών άγριων ζώων.
Τα κητοειδή στην Ελλάδα
Υπάρχουν περίπου 85 είδη ζωντανών (δηλαδή όχι εξαφανισμένων ή και απολιθωμένων) κητωδών. Από αυτά, 12 έχουν καταγραφεί στις ελληνικές θάλασσες και 22 σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Κάποια είδη έχουν πληθυσμούς που ζουν μόνιμα στην Ελλάδα (8) ή στη Μεσόγειο (11 ή 12), ενώ κάποια άλλα έρχονται μόνο περιστασιακά από τον Ατλαντικό ωκεανό ή πολύ σπανιότερα από την Ερυθρά θάλασσα.
Το Θρακικό Πέλαγος αποτελεί το μοναδικό μέρος στη Μεσόγειο που φιλοξενεί λιγοστές φώκαινες και που με βάση τα γενετικά δεδομένα ανήκουν στο υποείδος της Μαύρης Θάλασσας (Phocoena phocoena relicta).
Το μικρότερο είδος κητώδους που συναντάται επίσης μόνο στα νερά μας, το «κοινό» δελφίνι που μόνο κοινό δεν είναι καθώς αποτελεί πλέον το πιο απειλούμενο είδος κητώδους σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και το σταχτοδέλφινο, με αρκετά ιδιαίτερη όψη.
Οι πληθυσμοί του “κοινού δελφινιού” σ’ όλη τη Μεσόγειο έχουν υποστεί δραματική μείωση ήδη από τη δεκαετία του 1970 και σε ορισμένες περιοχές κινδυνεύουν με αφανισμό. Δεδομένα από το Ιόνιο Πέλαγος, μια περιοχή όπου άλλοτε το είδος αφθονούσε, αναδεικνύουν τον ρόλο της εντατικής αλιείας στην πληθυσμιακή κατάρρευσή του. Καθώς τρέφεται με μικρά πελαγίσια ψάρια όπως γαύρο και σαρδέλα, η υπεραλίευση αυτών των ψαριών δημιουργεί έντονο πρόβλημα επιβίωσης γι’ αυτό το είδος δελφινιού.
Η προτίμηση του κοινού δελφινιού όπως και της φώκαινας για ρηχές, παράκτιες περιοχές με υψηλή ιχθυοπαραγωγή τα φέρνει αντιμέτωπα με αλιευτικές δραστηριότητες. Αυτό συνήθως οδηγεί σε άμεσο ανταγωνισμό για τη λεία τους αλλά και σε ένα άλλο φαινόμενο με πολύ πιο επιβλαβείς επιπτώσεις. Η παρουσία ψαριών σε αλιευτικά εργαλεία, όπως δίχτυα, προσελκύει αυτούς τους θηρευτές που μπορεί να εγκλωβιστούν σε αυτά με αποτέλεσμα να πνιγούν. Αν και αυτό το φαινόμενο δεν είναι τόσο συνηθισμένο στην περίπτωση των σταχτοδέλφινων, αρνητικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ παραγαδιών και σταχτοδέλφινων έχουν παρατηρηθεί στο Αιγαίο Πέλαγος.
Η οδηγία για τους οικότοπους της ΕΕ
Οι φάλαινες, τα δελφίνια και οι φώκαινες προστατεύονται σύμφωνα με την οδηγία για τους οικότοπους της ΕΕ που υποχρεώνει τις χώρες της ΕΕ να παρακολουθούν την κατάσταση διατήρησης των εν λόγω ειδών. Αν και τα τρία αυτά είδη προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες (π.χ. Σύμβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου, Σύμβαση της Βέρνης για τη διατήρηση της Ευρωπαϊκής άγριας ζωής και Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων), η έμπρακτη προστασία τους στην Ελλάδα μέχρι σήμερα είναι πολύ περιορισμένη.
Μόλις το 2016, δημιουργήθηκαν δύο περιοχές Natura 2000 στο βόρειο Αιγαίο με σκοπό την προστασία της φώκαινας, αλλά η εφαρμογή του υπάρχοντος νομικού πλαισίου προστασίας είναι ανύπαρκτη.
Σημειωτέο, τα πλαστικά καλαμάκια αποτελούν λιγότερο από το 1% των πλαστικών αποβλήτων στους ωκεανούς του πλανήτη, ενώ τα “Δίχτυα Φάντασμα” – αντιπροσωπεύουν περίπου το 46%. Εκτιμάται ότι εμπορικά αλιευτικά σκάφη αφήνουν πίσω τους περισσότερους από 700.000 τόνους πλαστικών απορριμμάτων κάθε χρόνο.
Δεδομένης της περιορισμένης χρηματοδότησης που χαρακτηρίζει την περιβαλλοντική έρευνα στην Ελλάδα και των κενών γνώσης που υπάρχουν, θεωρούμε ότι η έρευνα γύρω από αυτά τα ζώα πρέπει να εστιάσει σε τρία σημεία: αφθονία, κατανομή και οικολογία. Αν δεν γνωρίζουμε πόσα είναι αυτά τα ζώα, πού βρίσκονται και τι συνήθειες έχουν, είναι σχεδόν αδύνατο να διαχειριστούμε τους πληθυσμούς τους.
Με τη βοήθεια κατάλληλων και οικονομικά επιδοτούμενων ερευνητικών μεθόδων, τα γνωστικά αυτά κενά μπορούν να καλυφθούν. Καθώς όμως είδη όπως η φώκαινα και το κοινό δελφίνι συναντώνται τόσο σε ελληνικά όσο και σε τουρκικά νερά του Αιγαίου Πελάγους, η συνεργασία μεταξύ των εκάστοτε ερευνητικών κοινοτήτων αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την αποτελεσματική και μακροπρόθεσμη προστασία τους. (Πηγή: Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος).
Τι μέτρα έλαβε σχετικά το Ελληνικό κράτος?
Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Μάκης Βορίδης, στο πλαίσιο των στοχευμένων ενεργειών που πραγματοποιεί το υπουργείο για την ενίσχυση των κλάδων που έχουν πληγεί από την πανδημία, ενέκρινε την πληρωμή της κρατικής ενίσχυσης προς τους παράκτιους αλιείς.
Το συνολικό ποσό ανέρχεται σε 11.293.857,03 ευρώ και η πίστωση των χρημάτων στους λογαριασμούς των δικαιούχων πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 13 Νοεμβρίου 2020.
Ενώ θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην προώθηση νέων φιλικών, προς το περιβάλλον και τα θαλάσσια είδη, πρακτικών που θα στήριζαν την προστασία των κητοειδών, συνεχίζει και επιδοτεί έναν από τους τομείς που απειλούν το ήδη ευαίσθητο θαλάσσιο οικοσύστημα της Μεσογείου.
